Khi nhắc đến Cát Bà, nhiều người nghĩ ngay đến vùng vịnh biển xanh mướt với màu nước lam ngọc, nổi bật là điệp trùng núi đá vôi kỳ vĩ, đan xen những vạt rừng xanh biếc. Nhưng không phải ai cũng biết, lịch sử Cát Bà đã kéo dài hơn 6.000 năm, với những dấu tích từ thời tiền sử, các cuộc kháng chiến hào hùng, và sự chuyển mình mạnh mẽ để trở thành điểm đến du lịch hàng đầu hiện nay.
Danh mục:
2. Lịch sử Cát Bà qua các thời kỳ
2.1. Nền văn hóa Cái Bèo (cách đây 4.000 - 6.500 năm)
2.2 Lịch sử Cát Bà qua thời kỳ phong kiến
2.3 Lịch sử Cát Bà trong kháng chiến chống Pháp và Mỹ
3. Những di tích lịch sử nổi bật trên đảo Cát Bà
3.1. Hang Quân Y – Bệnh viện bí mật thời chiến
3.2. Pháo đài Thần Công – Di tích quân sự trên đỉnh núi
Lịch sử Cát Bà bắt nguồn từ đâu (Ảnh: sưu tầm)
ALT: lich-su-cat-ba
1. Nguồn gốc tên gọi “Cát Bà”
Đảo Cát Bà, nằm ở phía đông thành phố Hải Phòng, không chỉ nổi tiếng với cảnh quan thiên nhiên tuyệt đẹp mà còn có bề dày lịch sử và văn hóa phong phú. Tên gọi "Cát Bà" được cho là xuất phát từ "Các Bà", liên quan đến truyền thuyết về những người phụ nữ trồng trọt và cung cấp lương thực cho các chiến binh trên đảo "Các Ông" lân cận. Theo thời gian, "Các Bà" được đọc chệch thành "Cát Bà".
Ngoài ra, một giả thuyết khác cho rằng cái tên này có nguồn gốc từ tiếng địa phương của người dân chài, mang ý nghĩa “hòn đảo của các bà mẹ”.
2. Lịch sử Cát Bà qua các thời kỳ
2.1. Nền văn hóa Cái Bèo (cách đây 4.000 - 6.500 năm)
Các nghiên cứu khảo cổ học đã phát hiện rằng con người đã sinh sống trên đảo Cát Bà từ khoảng 6.000 năm trước. Năm 1938, các nhà khảo cổ Pháp đã tìm thấy di chỉ của người Cái Bèo thuộc văn hóa Hạ Long, sống cách đây từ 4.000 đến 6.500 năm. Điều này cho thấy Cát Bà có thể là một trong những nơi cư trú đầu tiên của con người ở vùng biển Đông Bắc Việt Nam.
Năm 1938, các nhà khảo cổ học người Pháp tìm thấy hơn 500 công cụ lao động, vỏ sò, xương động vật, rìu đá, mũi lao, cho thấy người Cái Bèo cổ đã có kỹ thuật đánh bắt cá, săn bắn và chế tác công cụ bằng đá. Đây là một trong những nền văn hóa sớm nhất ở vùng ven biển Bắc Bộ.
2.2 Lịch sử Cát Bà qua thời kỳ phong kiến
Trong thời kỳ phong kiến, Cát Bà được biết đến như một vùng đất trù phú và kỳ vĩ. Theo ghi chép trong "Đại Nam nhất thống chí", Cát Bà được mô tả là: "Một vùng núi non dựng lên như ngọc, cá tôm nhiều như đất, dân đua nhau thu lượm, lúa má không có, thuế đánh không nhiều. Sóng vỗ dập dồn vách núi, thuyền xuyên vỉa đá mà đi. Nhân dân vui hưởng thái bình..."
Tư liệu hình ảnh đảo Cát Bà (Ảnh: sưu tầm)
ALT: lich-su-cat-ba
Vị trí địa lý chiến lược của Cát Bà, nằm trong hệ thống quần đảo Nam vịnh Hạ Long, đã biến nơi đây thành một điểm dừng chân quan trọng cho các tàu thuyền trong khu vực. Các thuyền buôn thường ghé qua Cát Bà để lấy nước ngọt và trao đổi hàng hóa trước khi tiếp tục hành trình. Ngoài ra, đảo Cát Bà còn là nơi trú ngụ của con người kể từ thời kỳ nó còn gắn liền với lục địa, với nhiều dấu tích cổ sinh và khảo cổ được tìm thấy trong các hang động như Áng Giữa, Tiền Đức, hang Giếng Ngóe...
Đặc biệt, vào năm 1750, thủ lĩnh nông dân Nguyễn Hữu Cầu đã chọn Cát Bà làm căn cứ trong cuộc khởi nghĩa chống lại chế độ phong kiến nhà Trịnh. Điều này cho thấy Cát Bà không chỉ có vai trò kinh tế mà còn mang ý nghĩa quân sự quan trọng trong lịch sử Việt Nam.
2.3 Lịch sử Cát Bà trong kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ
Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, Cát Bà đóng vai trò chiến lược quan trọng nhờ vị trí địa lý và hệ thống hang động tự nhiên phong phú:
Kháng chiến chống Pháp: Trong giai đoạn này, nhiều hang động trên đảo được sử dụng làm căn cứ quân sự bí mật, nơi trú ẩn và hoạt động của các lực lượng cách mạng. Địa hình hiểm trở với nhiều hang động sâu và kín đáo đã giúp quân và dân Cát Bà tổ chức các hoạt động kháng chiến hiệu quả, góp phần vào thắng lợi chung của dân tộc.
Kháng chiến chống Mỹ: Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, Cát Bà tiếp tục là mục tiêu của các cuộc tấn công từ máy bay và tàu chiến Mỹ. Nhiều hang động trên đảo được sử dụng làm nơi ẩn náu và bệnh viện dã chiến, như Hang Quân Y và Pháo đài Thần Công, hiện nay trở thành điểm tham quan lịch sử thu hút du khách.
2.4 Cát Bà ngày nay
Ngày nay, Cát Bà không chỉ nổi tiếng với cảnh quan thiên nhiên tuyệt đẹp mà còn được công nhận bởi nhiều danh hiệu quốc gia và quốc tế, khẳng định giá trị sinh thái và văn hóa đặc sắc của mình.
Các danh hiệu tiêu biểu:
Khu Dự trữ Sinh quyển Thế giới (2004): Năm 2004, UNESCO công nhận quần đảo Cát Bà là Khu Dự trữ Sinh quyển Thế giới, ghi nhận sự đa dạng sinh học phong phú và hệ sinh thái độc đáo của khu vực.
Di tích Quốc gia Đặc biệt (2013): Năm 2013, Chính phủ Việt Nam xếp hạng quần đảo Cát Bà là Di tích Quốc gia Đặc biệt, tôn vinh giá trị lịch sử và cảnh quan thiên nhiên của đảo.
Di sản Thiên nhiên Thế giới (2023): Vào tháng 9 năm 2023, UNESCO chính thức công nhận Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà là Di sản Thiên nhiên Thế giới, tạo nên di sản liên tỉnh đầu tiên ở Việt Nam.
Nhờ những nỗ lực này, Cát Bà ngày càng khẳng định vị thế là điểm đến du lịch sinh thái hàng đầu, thu hút du khách trong và ngoài nước đến khám phá và trải nghiệm.
3. Những di tích lịch sử nổi bật trên đảo Cát Bà
Đảo Cát Bà không chỉ nổi tiếng với cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ mà còn lưu giữ nhiều di tích lịch sử quan trọng, phản ánh những giai đoạn hào hùng của dân tộc. Trong số đó, Hang Quân Y và Pháo đài Thần Công là hai địa điểm tiêu biểu, thu hút sự quan tâm của nhiều du khách.
3.1. Hang Quân Y – Bệnh viện bí mật thời chiến
Hang Quân Y, còn được biết đến với tên gọi động Hùng Sơn, nằm trên trục đường xuyên đảo, cách thị trấn Cát Bà khoảng 7km, thuộc thôn Hải Sơn, xã Trân Châu. Hang nằm lưng chừng núi, được bao bọc bởi rừng cây xanh mát, tạo nên một khung cảnh vừa hùng vĩ vừa bí ẩn.
Khám phá Hang Quân Y Cát Bà - “Bệnh viện dã chiến” bí mật (Ảnh: sưu tầm)
ALT: hang-quan-y-cat-ba
Trong những năm 1963 – 1965, khi chiến tranh leo thang, quân và dân trên đảo đã cải tạo hang đá vôi tự nhiên này thành một bệnh viện dã chiến bí mật để phục vụ công tác chữa trị cho thương binh. Tên gọi "Hang Quân Y" cũng bắt nguồn từ chức năng đặc biệt này.
3.2. Pháo đài Thần Công – Di tích quân sự trên đỉnh núi
Pháo đài Thần Công, còn được gọi là Cứ điểm 177, tọa lạc trên đỉnh ngọn đồi cao 177 m so với mực nước biển, thuộc địa phận thị trấn Cát Bà. Đây là một công trình quân sự quan trọng, được xây dựng từ thời Pháp thuộc.
Pháo đài Thần Công Cát Bà trở thành điểm tham quan nổi tiếng đảo Cát Bà (Ảnh: sưu tầm)
ALT: phao-dai-than-cong-cat-ba
Pháo đài được xây dựng vào năm 1942 bởi quân đội Pháp, với mục đích kiểm soát và bảo vệ vùng biển quan trọng của Vịnh Bắc Bộ. Trong suốt hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ, nơi đây đóng vai trò chiến lược trong việc phòng thủ và bảo vệ vùng biển Đông Bắc của Tổ quốc.
Hiện nay, Pháo đài Thần Công đã trở thành một điểm tham quan hấp dẫn trên đảo Cát Bà. Du khách khi đến đây không chỉ được tìm hiểu về lịch sử chiến tranh của Việt Nam mà còn có cơ hội chiêm ngưỡng toàn cảnh Vịnh Lan Hạ và quần đảo Cát Bà từ trên cao, đặc biệt là vào lúc hoàng hôn, khi cảnh sắc trở nên thơ mộng và hùng vĩ.
Lịch sử Cát Bà suốt hành trình 6.000 năm đã tạo nên giá trị đặc biệt, riêng có cho quần đảo này. Bởi thế, hành trình khám phá “viên ngọc xanh” của miền Bắc không chỉ là tận hưởng cảnh đẹp thiên nhiên, mà còn là dịp để hiểu sâu hơn về lịch sử, văn hóa, con người nơi đây. Nhờ tiềm năng, lợi thế sẵn có, cùng sự tham gia của các nhà đầu tư tâm huyết, chắc chắn Cát Bà sẽ tiếp tục đón hành trình phát triển rực rỡ và thăng hoa phía trước.
